Osmanlı Düşünce Tarihi Toplantıları-I: Ebussuud ve Düşünce Dünyası

 

Osmanlı Düşünce Tarihi Çalışma Grubu

(Harvard Üniversitesi, İSAM, Sabancı Üniversitesi)

 

 

Osmanlı Düşünce Tarihi Toplantıları:

Ebussuud ve Düşünce Dünyası-I

 (1.Osmanlı Düşünce Tarihini Nasıl Çalışmalı?  2.Hukuk Düşüncesi)

 

 

Toplantı Günleri: 31 Temmuz-1 Ağustos  2010 (Cumartesi-Pazar).

Yer: İSAM, Araştırmacılar Binası, # 110.

Adres: İSAM, Bağlarbaşı Caddesi, No.40, Üsküdar 34662, İstanbul.

Tel: 90-216-474 0850.

E-posta: zeynepyelce@sabanciuniv.edu

 

Osmanlı tarihçiliğinin son yıllarda hızla gelişmesi sevindirici olmakla birlikte,  düşünce tarihi çalışmalarının, bazı parlak örneklere rağmen, nispeten zayıf kaldığını söylemek mümkündür.  Bunun çeşitli sebepleri arasında, Oryantalizmin şu veya bu noktada, ama kesinlikle 14. yüzyıldan önce, İslam düşüncesinde bir tıkanma olduğu yönündeki yerleşik kanaatini, Osmanlılar'ın askerî ve idarî başarılarına rağmen entelektüel hayata önem vermedikleri gibi dünya tarihçiliğinde kökleşmiş bazı değerlendirmeleri,  Osmanlı-Türk düşüncesinin kendi bünyesinde de neredeyse mütearife haline gelmiş bir takım yargıları (Rönesans'la birlikte Avrupa'da başlayan fikrî hareketleri takip etmediler, aklî bilimleri ihmal ettiler, kapitalizmle birlikte gelişen dünya iktisadiyatına yabancı kaldılar, vb.), ve Türkiye'nin kendine has ideolojik kamplaşmalarının tortularını sayabiliriz.   Bu saydıklarımıza,  tarihselleştirilmemiş bir orijinallik anlayışının ve ölçütünün fikir hayatına eğilmek isteyenler arasında bile uzun süre hakim olmasını, buna bağlı olarak şerh ve hâşiye gibi türlerde verilen eserlerin, ve genel olarak Osmanlı nesrinin küçümsenmesini de ekleyebiliriz. 

 

Şimdiye kadar yeterince işlenmemiş bu engin sahayı sabırlı ve sistematik bir şekilde sürmek üzere üç kurum (İSAM, Harvard Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi) bir araya gelerek uzun vadeli bir proje başlatmayı düşündük.  Atölye çalışması diyebileceğimiz küçük toplantıları takip eden uluslararası konferansların ardından gelecek yayınlarla vardığımız sonuçları ve yeni soruları, gerek Osmanlı ve İslam tarihi ile gerekse yeniçağ dünya tarihi ile ilgilenen geniş çevrelere yaymak istiyoruz.

 

İlk toplantılar serisini (iki toplantı, bir konferans), bir düşünür olarak önemine ve kendisi ile ilgili kaynakların zenginliğine binaen Ebussuud’a hasretmeyi uygun bulduk.  Daha sonra yine düşünce dünyasına damgasını vuran bir kişi üzerinden hareket edebiliriz,  ama "zirve teşkil eden" örneklerdense o kadar "önemli" olmayan ancak belirli bir meseleyi aydınlatmak açısından uygun ve hakkında yeterli çalışma yapılacak kadar kaynak bulabildiğimiz kişilere de eğilebiliriz. Ya da, kişi temelli bir düşünce tarihinin yerine/yanısıra kendi içinde anlamlı bir bütünlük teşkil eden bir dönemi, bir muhiti, mefkûreyi veya bir yazın türünü (genre) ele almayı tercih edebiliriz.  Böylesi tespitleri yapabilmek için, yani hangi farklı yaklaşım ve yöntemlerin hangi farklı açılardan ve ne ölçüde yararlı olduğunu kestirebilmek için, Ebussuud ile ilgili ilk toplantıları bir deney olarak görüyoruz.  Yani, toplantıların amacı, onaltıncı yüzyılın bu büyük âlimini anlamak olduğu kadar, Osmanlı düşünce tarihi çalışmalarına yön verecek yöntem ve yaklaşımlar geliştirmek olacaktır.

 

Şüphesiz, Ebussuud ile ilgili biyografik ve ansiklopedik bilgilerimizin artması başlı başına faydalı olur.  Ama asıl hedefimiz, bir düşünür ile çağının sosyal, kurumsal, ve kültürel bağlamı arasındaki ilişkiyi incelemek, bu ilişkiler yumağını mümkün olduğunca çözerek onu, olayların ötesine geçen bir tarihî perspektiften anlamak olacaktır.   Bu meyanda, Ebussuud ile ilgili toplantılarda mümkün olduğunca değişik yaklaşımların ve soruların ele alınmasını hedefliyoruz.   Fıkıh ve tefsir alanlarındaki yetkin eserlerini çözümlemenin yanısıra, edebiyat ve tasavvuf ile, kaynaklar elverdiğince musiki ile, bugün doğa bilimleri dediğimiz bilgi alanları ile, para ve fiyat meseleleri ile, hatta çağının halk kültürü ile olan ilişkisini de incelemek istiyoruz.  Nispeten uzun bir ömre yayılan fikriyatındaki devamlılıkları görmek istediğimiz gibi, Ebussuud'un kendi çizgisindeki dönüşümleri ve --varsa-- kırılmaları da mercek altına almayı arzuluyoruz.   Bu konuları ele alırken, düşünürün çağdaşlarına da bakmak, ve gerektiğinde onlar ile karşılaştırmak, zaman zaman bakışlarımızı Osmanlı dünyası dışına da çevirmek, o dönemde geçerli olan bilim anlayışının kendi kategorilerini ve ölçütlerini ciddiye almak, gerek medrese ortamında gerekse meclislerde biçimlenen bilgi alışverişi ve tartışma imkanlarını değerlendirmek, bir yazma kültürü içinde fikirlerin yazılı ifade ve dolaşımının nasıl gerçekleştiği meselesine de eğilmek, gündelik hayatın ve seyahatlerin sunduğu tecrübeleri de ciddiye almak gerektiğini düşünüyoruz.

 

2010 yılının Temmuz ayında İstanbul'da belli sayıda davetli katılımcı ile gerçekleştirmeyi düşündüğümüz ilk toplantının, bu kuşatıcı hedefe doğru sağlam adımlarla ilerlemesini ümit ediyoruz.

Program:

 

I.                 Gün, 31 Temmuz 2010, 9.00-17.45

9.00-9.30: Açılış

 

1. Oturum: 9.30-12.45                                      (Başkan: Cemal Kafadar)

 

9.30-10.15 (I. Bildiri ve müzakere)

1. Günümüzde düşünce tarihi yazıcılığı ve Osmanlı düşünce tarihi yazıcılığına katkıları:

Bil.: Cemal Kafadar, Hüseyin Yılmaz, Müz.:Metin Kunt

10.15-11.00 (Genel müzakere)

 

11.00-11.15 Çay-kahve arası

 

11.15-12.00 (II. Bildiri ve müzakere)

2. Osmanlı düşünce hayatı nasıl çalışılır?

Bil.:İhsan Fazlıoğlu, Müz.:Tahsin Görgün

12.00-12.45 (Genel müzakere)

 

12.45-14.30 Öğle Yemeği

 

2. Oturum:  14.30-17.45                                  (Başkan: Cornell Fleischer)

Ebussuud’un hayatı ve Osmanlı aydınının eğitimi meselesi

 

14.30-15.15 (III.Bildiri ve müzakere)

1. Ebussuud’un hayatı ve hukuk düşüncesinin teşekkülü

Bil.:Murteza Bedir, Müz.:Mehmet İpşirli

15.15-16.00 (Genel müzakere)

 

16.00-16.15 Çay-kahve arası

 

16.15-17.00 (IV.Bildiri ve müzakere)

2. 16. yüzyıl Osmanlı dünyasında ilim algısı, âlim ve medrese: Eğitim anlayışı açısından bir değerlendirme

Bil.:Seyfi Kenan, Müz.:Selçuk Akşin Somel

17.00-17.45 (Genel müzakere)

 

II. Gün, 1 Ağustos 2010, 9.00-18.30

 

3. Oturum:  9.00-12.15                                     (Başkan: Hülya Canbakal)

Osmanlı Hukuk Düşüncesi-I:

 

9.00-9.45 (V.Bildiri ve müzakere)

1. Fetva, maruzat ve şeriatla kanun

Bil.:Şükrü Özen, Müz.:M.Âkif Aydın,

9.45-10.30 (Genel müzakere)

 

10.30-10.45 Çay-kahve arası

 

10.45-11.30 (VI.Bildiri ve müzakere)

2. Kanun ve Şeriat: Toprak hukuku üzerinden bir analiz

Bil.:Snjezana Buzov, Müz.:Martha Mundy

11.30-12.15 (Genel müzakere)

 

12.15-13.30 Öğle Yemeği

 

 

4. Oturum:  13.30-18.30                                     (Başkan: M.Akif Aydın)

Osmanlı Hukuk düşüncesi-II:

 

13.30-14.15 (VII.Bildiri ve müzakere)

1. Bir Osmanlı hukuk müessesesinin oluşumu: para vakıfları ve Ebussuud

Bil.:Himmet Taşkömür, Müz.:Tahsin Özcan

14.15-15.00 (Genel müzakere)

 

15.00-15.15 Çay-kahve arası

 

15.15-16.00 (VIII.Bildiri ve müzakere)

2. Kanun ve Şeriat: Ceza kanunu üzerinden bir analiz

Bil.:Yunus Koç, Müz.: Ruud Peters

16.00-16.45 ( Genel müzakere)

 

16.45-17.00 Çay-kahve arası

 

Değerlendirme: 17.00-18.30              (Başkan: Metin Kunt)

Martha Mundy, Cemal Kafadar, Cornell Fleischer

 

Bildiri ve Müzakere:  Bildiri sunumu 30 dk., müzakere 15 dk., her bildirinin genel müzakeresi ise yaklaşık 45 dakikadır. Bildiri metinleri İngilizce hazırlanacak, fakat sunum, bildiri sahibinin tercihine göre Türkçe veya İngilizce olacaktır. Müzakereler her iki dilde de yapılabilecek, ihtiyaç duyulduğunda oturum başkanı, yaklaşık, toparlayıcı bir çeviri hizmeti sunabilecektir.  Bildirilerin müzakerelerinin hazırlanması için düşünülen son teslim tarihi 19 Temmuz 2010’dur.

 

Toplantı Müzakerecileri:

1.      Fikret Adanır

2.      Kemal Beydilli

3.      Feridun Emecen

4.      İsmail Erünsal

5.      Nenad Filipovic

6.      Fethi Gedikli

7.      Mehmet Genç

8.      Ahmet Karamustafa

9.      Ayfer Karakaya

10.   Eugenia Kermeli

11.   Ahmet Yaşar Ocak

12.   Abdülkadir Özcan

13.   Derin Terzioğlu

14.   Yunus Uğur

15.   Zeynep Nevin Yelce

16.   Levent Yılmaz

 

 

Bilim Kurulu:

Metin Kunt

Gülru Neciboğlu

Cemal Kafadar

M.Akif Aydın

Hülya Canbakal

Seyfi Kenan

Murteza Bedir

Tahsin Görgün

 

 

Yürütme Kurulu:

Cemal Kafadar

Hülya Canbakal

Seyfi Kenan

Murteza Bedir